Prawa twórcy wynalazku
Prawa twórców wynalazku zostały wymienione wyczerpująco w art. 8 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (pwp). Twórcom wynalazku przysługuje prawo do:
- uzyskania patentu;
- wynagrodzenia;
- wymieniania jako twórcy w opisach, rejestrach oraz w innych dokumentach i publikacjach.
DEFINICJA TWÓRCY
Twórcą, w rozumieniu przepisów prawa, jest każda osoba, która wniosła wkład intelektualny w powstanie wynalazku. Ustalenie twórczości danej osoby to ustalenie faktyczne; prawa do bycia twórcą nie można nabyć w drodze postanowień umowy.
Nie uważa się za twórcę osoby, która wykonuje czynności czysto pomocnicze, techniczne lub w inny sposób odtwórczo realizuje jedynie powierzone jej zadania o określonym przez zlecającego charakterze i treści. Nie jest też twórcą osoba finansująca, czy zarządzająca grupą twórców. Kluczem jest zatem wkład kreacyjny osoby uczestniczącej w dokonaniu wynalazku, który to wkład ma odbicie w wynalazku.
Współtwórcą wynalazku jest ten, bez którego bezpośredniego udziału nie dokonano by wynalazku, bowiem jego myśl była niezbędna dla ostatecznego rozwiązania problemu, który rozwiązuje opracowany wynalazek.
PRAWO DO PATENTU
Na mocy art. 72 ust. 3 ustawy pwp., w zw. z art. 197 kodeksu cywilnego przyjmuje się (wzruszalne) domniemanie, że wraz z powstaniem wynalazku każdy ze współtwórców uzyskuje równy udział w prawie do uzyskania patentu na wynalazek, a następnie (po udzieleniu patentu) w prawie do patentu, o ile prawo do patentu nie przysługuje – z mocy prawa, bądź zawartej przez twórców umowy – innej osobie trzeciej, np. pracodawcy lub zamawiającemu badania, w wyniku których dochodzi do powstania wynalazku nadającego się do opatentowania. Rozróżnia się zatem nabycie pierwotne prawa do patentu oraz nabycie wtórne (przez inną osobę niż twórca).
PRAWO DO WYNAGRODZENIA ZA KORZYSTANIE Z WYNALAZKU
Prawo do wynagrodzenia wiąże się z uzasadnioną (i uznaną przez ustawodawcę) potrzebą przyznania twórcom rekompensaty za wysiłek włożony w wytworzenie rozwiązania o określonej wartości komercyjnej (gospodarczej).
Na mocy art. 22 ustawy pwp. twórca wynalazku ma prawo do uzyskania wynagrodzenia za rynkowe wykorzystanie jego wynalazku przez przedsiębiorcę, do którego – na mocy szczególnych przepisów – należy prawo do uzyskania patentu (strony mogą obopólnie wyłączyć to uprawnienie w drodze umowy). Dotyczy to zarówno pracodawców, którym przysługuje pierwotne prawo do wynalazków stworzonych w ramach wykonywania przez twórcę obowiązków ze stosunku pracy oraz przedsiębiorców, z którymi twórcy zawierają umowę cywilnoprawną.
W ustawie Prawo własności przemysłowej przyjęto, że – o ile strony nie uzgodniły wysokości wynagrodzenia – jego wysokość ustala się „w słusznej proporcji” do korzyści uzyskiwanych przez danego przedsiębiorcę/pracodawcę z tytułu korzystania z danego wynalazku. Ustalając wysokość wynagrodzenia należnego twórcy bierze się pod uwagę wszystkie okoliczności, w jakich został stworzony wynalazek, w tym udział danego przedsiębiorcy w opracowanie danego rozwiązania.
Prawo twórcy do wynagrodzenia daje podstawę do formułowania roszczenia o wypłatę wynagrodzenia. Wynagrodzenia można dochodzić w procesie sądowym, przed Sądem Okręgowym w Warszawie (Wydział XXII do spraw własności intelektualnej). Możliwość tę warunkuje zaistnienie dwóch przesłanek:
- rozpoczęcie korzystania komercyjnego przez przedsiębiorcę z wynalazku (sprzedaż produktów realizujących opatentowane rozwiązanie);
- osiągnięcie korzyści majątkowych przez przedsiębiorcę w związku z korzystaniem z wynalazku.
Obowiązkiem twórcy jest wykazanie, za pomocą rzeczowych materiałów dowodowych, każdej z wymienionych okoliczności, co niejednokrotnie jest zadaniem niezwykle wymagającym i trudnym.
Wysokość wynagrodzenia musi korespondować ze „słuszną proporcją” przez którą należy rozumieć zarówno rzeczywisty wkład twórcy w opracowaniu danego wynalazku, udział wynalazku w wartości netto produktu urzeczywistniającego wynalazek, a finalnie – słuszny procent korzyści (zysków netto) uzyskiwanych ze sprzedaży produktu realizującego dane rozwiązanie.
Należy podkreślić, że prawo twórcy do wynagrodzenia za korzystanie z wynalazku przysługuje niezależnie od tego, czy dany wynalazek został opatentowany lub zgłoszony do opatentowania. Wystarczy, że dane rozwiązanie spełnia definicję wynalazku nadającego się do opatentowania. Przy ustalaniu słusznych proporcji sąd orzekający dysponuje prawem do poczynienia własnych, swobodnych (choć nie dowolnych) ustaleń.
PRAWO DO WYMIENIANIA TWÓRCY W OPISACH, REJESTRACH
Twórczość jest dobrem osobistym człowieka (osoby fizycznej) chronionym przepisami kodeksu cywilnego oraz (dodatkowo) przepisami ustawy pwp. W przypadku sporu co do autorstwa wynalazku, sprawy tego rodzaju rozstrzygane są przez sąd cywilny, w drodze odrębnego powództwa. Zakazane i sankcjonowane przepisami prawa jest przypisywanie sobie autorstwa danego wynalazku, podobnie jak wprowadzanie osób trzecich w błąd co do autorstwa danej osoby.
Prawo twórcy do bycia wymienianym w rejestrach i innych dokumentach dotyczy wszelkiej działalności publiczno-prawnej, w której ujawnia się dane rozwiązanie. Twórcę wskazuje się z imienia i nazwiska w zgłoszeniu danego rozwiązania do opatentowania, w ramach wniosku składanego do Urzędu Patentowego RP, jak też analogicznych wniosków składanych za granicą.
Fakt wymienienia twórcy/współtwórców w rejestrach oraz związane z tym domniemanie udziału majątkowego (prawa do) danego wynalazku nie jest jednoznaczne z tym samym udziałem twórcy w prawie do wynagrodzenia za korzystanie przez przedsiębiorcę z wynalazku. Domniemanie dotyczące współwłasności ułamkowej nie wyklucza obowiązku wykazania przez twórcę, w jakim faktycznym procencie jego twórczość stanowi rzeczywisty wkład w wartość rynkową produktu, w którym wynalazek został wykorzystany. Wynalazek nie musi bowiem równać się produktowi, może stanowić jego ułamek, bądź większą część. Prawa osobiste twórcy a prawa majątkowe nie są zatem tożsame. Wszelkich ustaleń w żądanym przez twórcę zakresie sąd dokonuje w procesie sądowym.
Helena Gajek, radca prawny, rzecznik patentowy