Według słownikowej definicji WYNALAZEK to nowe oryginalne rozwiązanie techniczne, które jest aktem twórczym, czyli powstaje w wyniku kreatywności i innowacyjnego myślenia.
Wynalazek różni się od odkrycia tym, że w przypadku odkrycia jest to stwierdzenie występowania zjawiska, które obiektywnie istnieje, natomiast wynalazek jest efektem twórczej pracy człowieka lub grupy osób, które chcąc rozwiązać dany problem techniczny poszukują jego optymalnego rozwiązania.
Najczęściej wynalazcami są osoby wywodzące się ze środowiska naukowego lub technicznego (inżynierowie) z różnych dziedzin techniki, przy czym twórcą wynalazku może być każdy człowiek i tylko człowiek.
W temacie tego, czy w dobie rozwoju technologii sztuczna inteligencja może dokonywać wynalazków, szerokim echem odbiła się sprawa wynalazków „DABUS”, gdzie Stephen Thaler, twórca maszyny AI Dabus, przegrał sprawy o uznanie, że DABUS samodzielnie jest twórcą i właścicielem patentów zgłoszonych pod numerami EP 3564144 i EP 3563896, ponieważ zdaniem Thalera to urządzenie AI samodzielnie opracowało wspomniane wynalazki. W orzecznictwie sądów wielu instancji, w tym Sądu Apelacyjnego w Wielkiej Brytanii podkreślano, że wynalazcą może być tylko „osoba fizyczna”, a nie maszyna.
Naukowcy i Badacze jako Twórcy
Ludzie nauki są niejako predestynowani do bycia twórcami. To oni, zawodowo prowadząc badania mogą zarówno odkrywać mechanizmy danych zjawisk stając się odkrywcami a jeśli uda im się wymyślić praktyczne zastosowanie odkrytego fenomenu, mogą kreować wynalazki.
Proces powstawania wynalazków zazwyczaj przebiega etapowo. Przykładowo, w przypadku innowacji z obszaru medycyny poszukiwanie nowych terapii, leków czy technologii zajmuje wiele lat i ma różne fazy rozwoju.
Pierwszym krokiem jest zidentyfikowanie problemu zdrowotnego, który wymaga rozwiązania. Następnie przeprowadza się poszukiwania w literaturze naukowej oraz przegląda dostępne metody leczenia aby odnaleźć ich luki czy niedoskonałości.
Na kolejnym etapie badacz prowadzi badania podstawowe w celu zgłębienia biologicznych mechanizmów schorzenia, analizuje i testuje hipotezy badawcze, poszukuje targetów dla terapii, prowadzi badania laboratoryjne in vitro wspomagane coraz częściej testami in silico.
Opisane powyżej kroki mogą prowadzić do identyfikacji mechanizmów biologicznych choroby, są więc raczej odkryciami niż wynalazkami. Natomiast działania twórcze, które w praktyce pozwolą na wykorzystanie zidentyfikowanych biologicznych podstaw schorzenia oraz potencjalnych celów terapeutycznych na przykład poprzez opracowanie nowych leków, kompozycji farmaceutycznych czy urządzeń diagnostycznych będą miały wynalazczy charakter.
Czy każdy może być Twórcą Wynalazku?
W przypadku indywidualnej pracy twórczej, w efekcie której powstaje wynalazek sprawa jest prosta, twórcą wynalazku jest jedna osoba. Problem twórczości pojawia się wówczas, gdy nad rozwiązaniem danego problemu pracuje wieloosobowy zespół.
Powszechną praktyką jest uznawanie, że wszyscy, którzy brali udział w pracach nad wynalazkiem są twórcami wynalazku. Tymczasem za twórców powinny być uznane tylko te osoby, których praca miała twórczy charakter.
Co to znaczy twórczy charakter pracy?
Wynalazki, które co do zasady mają przedstawiać rozwiązania problemów technicznych, wymagają tego, aby osoby, które je opracowują „wyszły” poza swoją zawodową rutynę. Twórczy charakter pracy przejawia się zatem w niestandardowym myśleniu o rozwiązaniu, wyjściu poza schemat, dochodząc do nieoczekiwanych rezultatów.
Nie będzie zatem twórcą wynalazku ten, który odtwórczo wykonywał instrukcje innej osoby a jego praca w żaden sposób nie przyczyniała się do osiągnięcia rozwiązania. Podobnie, twórcą wynalazku nie może być AI. [Link do publikacji: Czy Sztuczna Inteligencja może tworzyć wynalazki?- w trakcie opracowywania]
Twórczy charakter pracy łączy się z poziomem wynalazczym rozwiązania. Jeśli twórca wynalazku ograniczy się do rutynowego połączenia znanych rozwiązań, uzyska przewidywalny efekt, a zatem na etapie badania zdolności patentowej wynalazku, urząd patentowy będzie mógł podważyć poziom wynalazczy rozwiązania i taki wynalazek nie będzie mógł być chroniony patentem. Nie oznacza to jednak konieczności wymyślania rozwiązań, które jeszcze nie istnieją. Często wynalazki powstają jako ulepszenia znanych rozwiązań.
Reasumując, jeżeli wysiłek twórczy będzie nosił znamiona oryginalności, będzie wykraczał poza utarte schematy, albo będzie ulepszał to co już jest znane przynosząc nowe i nieoczywiste efekty, wówczas praca takiej osoby ma charakter twórczy.
Wkład twórczy i wynagrodzenie Twórców
Oprócz ustalenia kręgu twórców, czyli osób, których twórczy charakter pracy przyczynił się do powstania wynalazku, istotnym aspektem ustaleń w gronie twórców powinno być określenie ich wkładów twórczych. Zazwyczaj określa się go w procentach, przy czym suma wkładów twórczych wynosi 100%.
Poziom twórczego zaangażowania wynalazców nie musi być równy, kluczem do jego ustalenia powinien być stopień zaangażowania w opracowanie koncepcji rozwiązania, czyli wysiłek umysłowy (kreacja) a nie nakład pracy fizycznej jaki dany współtwórca włożył przy opracowaniu wynalazku.
Ustalenie poziomu twórczego zaangażowania wynalazców ma swoje konsekwencje przy podziale wynagrodzenia za korzystanie z wynalazku albo przy sprzedaży prawa do wynalazku czy podziale zysków z udzielonej licencji, dlatego warto ustalać faktyczny wkład twórczy w opracowanie wynalazku odzwierciedlający stopień wkładu intelektualnego każdego z twórców.
Prawa osobiste a prawa majątkowe Twórców
Zgodnie z przepisami krajowymi twórcy wynalazku przysługują prawa majątkowe, to jest prawo do uzyskania patentu, prawo do wynagrodzenia oraz prawa osobiste, czyli wymieniania go jako twórcy w opisach, rejestrach oraz w innych dokumentach i publikacjach.
W zależności od okoliczności w jakich powstał wynalazek, prawa majątkowe mogą przysługiwać pracodawcy albo zamawiającemu (jeśli wynalazek był efektem wykonywania przez twórcę obowiązków ze stosunku pracy albo z realizacji innej umowy). Prawa majątkowe są zbywalne i podlegają dziedziczeniu. Natomiast prawa osobiste twórcy przynależą wyłącznie do twórcy i nie można ich przekazać czy sprzedać komuś innemu.
Cechy Twórcy wynalazku
Wynalazki są efektem kreatywności i innowacyjnego myślenia, które mogą powstawać w różnych dziedzinach i okolicznościach. Każdy, kto myśli nieszablonowo, dostrzega problemy i znajduje nieoczywiste rozwiązania może być wynalazcą. Twórcami wynalazków są osoby kreatywne, poszukujące wiedzy, uważni obserwatorzy. Wiek nie ma znaczenia, liczy się wytrwałość w dążeniu do celu, odporność na porażki i umiejętność współpracy, zwłaszcza kiedy innowacja wykuwa się w toku pracy zespołowej. Często twórcy wynalazków są wizjonerami swoich czasów, ale też osobami odważnymi, które nie boją się wyzwań. Mówi się, że potrzeba jest matką wynalazków. Jest w tym powiedzeniu dużo prawdy, gdyż człowiek zawsze dążył do wygody i ulepszania świata wedle swojej wyobraźni.